ਅਕਾਲੀ ਦਲ, ਜੋ ਕਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਧਰਤੀ ਤੇ ਸਿੱਖਾਂ ਅਤੇ ਪੰਜਾਬੀਆਂ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਮਜ਼ਬੂਤ ਸੰਗਠਨ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਸੀ, ਅੱਜ ਆਪਣੇ ਹੀ ਅਸੂਲਾਂ ਅਤੇ ਸੰਸਕਾਰਾਂ ਦੇ ਟਿਕਰਿਆਂ ‘ਚ ਫਸ ਕੇ ਰਹਿ ਗਿਆ ਹੈ। ਇਹ ਦਲ ਕਦੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ, ਅਤੇ ਲੋਕਤੰਤਰਕ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਰੱਖਦਾ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਜ ਇਸ ਦੇ ਆਸਰੇ ਜਵਾਨੀ ਦੇ ਰੁਝਾਨ ਖਤਮ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਜਿਥੇ ਕਦੇ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਚੋਣ ਪ੍ਰਚਾਰ ਰੈਲੀਆਂ ਵਿੱਚ ਹਜ਼ਾਰਾਂ ਦੀ ਭੀੜ ਹੁੰਦੀ ਸੀ, ਉਥੇ ਅੱਜ ਇਹ ਦਲ ਆਪਣੇ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਆਲੋਚਨਾ ਦਾ ਅਸਲੀਅਤ ਵਿਚ ਕਾਰਨ ਸਮਝਣ ਲਈ ਇਹ ਜ਼ਰੂਰੀ ਹੈ ਕਿ ਅਸੀਂ ਇਸ ਦੇ ਇਤਿਹਾਸ, ਅਸੂਲਾਂ ਅਤੇ ਮੌਜੂਦਾ ਹਾਲਾਤਾਂ ਨੂੰ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਪੱਖਾਂ ਤੋਂ ਵੇਖੀਏ।
ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ 1920 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਸੀ, ਜਿਸ ਦਾ ਮਕਸਦ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਪਵਿੱਤਰ ਥਾਵਾਂ ਦੀ ਅਜ਼ਾਦੀ ਅਤੇ ਪ੍ਰਬੰਧ ਦੀ ਸਹੀ ਢੰਗ ਨਾਲ ਸਥਾਪਨਾ ਕਰਨੀ ਸੀ। ਸਿੱਖ ਮਰੀਆਦਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲੜਾਈ ਲੜਨ ਵਾਲੇ ਇਸ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਵੱਖਰੀ ਥਾਂ ਬਣਾਈ। ਇਹ ਦਲ ਨਾ ਸਿਰਫ ਧਾਰਮਿਕ ਮਸਲਿਆਂ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਸਗੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਰਾਖੀ, ਖੇਤੀਬਾੜੀ, ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪਹਿਚਾਣ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਵੀ ਮੋਹਰੀ ਬਣਿਆ। ਸਾਲ 1966 ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਵੰਡ ਦੇ ਸਮੇਂ ਵੀ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹਿੱਸੇ ਲਈ ਆਪਣੀ ਆਵਾਜ਼ ਬੁਲੰਦ ਕੀਤੀ। ਪਰ ਜਿਵੇਂ ਜਿਵੇਂ ਸਮਾਂ ਬਦਲਿਆ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਆਪਣੇ ਅਸੂਲਾਂ ਤੋਂ ਹਟਣਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕੀਤਾ। ਚੰਡੀਗੜ੍ਹ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਰਾਜਧਾਨੀ ਬਣਾਉਣ ਦੇ ਮਸਲੇ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਵੰਡ ਤੱਕ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਕਾਰਗੁਜ਼ਾਰੀ ਕਹਿਰ ਦਾ ਪੱਧਰ ਹਾਸਲ ਕਰ ਗਈ। ਧਾਰਮਿਕ ਅਸੂਲਾਂ ਦੀ ਜਗ੍ਹਾ ਸਿਆਸੀ ਮਤਲਬ ਦੀ ਪੁਰਨਤਾਵਾਂ ਨੇ ਲੈ ਲਿਆ। ਇਸ ਦਾ ਨਤੀਜਾ ਇਹ ਹੋਇਆ ਕਿ ਕਈ ਸਿੱਖ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਮਨ ਵਿੱਚ ਦਲ ਲਈ ਜੋ ਸ਼ਰਧਾ ਸੀ, ਉਹ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ।
ਅੱਜ ਦਾ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਆਪਣੇ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਸਭ ਤੋਂ ਮਾੜੇ ਦੌਰ ਵਿੱਚੋਂ ਗੁਜਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਕਦੇ ਇਸ ਦੇ ਮੰਚ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਹੱਕਾਂ ਲਈ ਆਵਾਜ਼ ਗੂੰਜਦੀ ਸੁਣੀ ਜਾਂਦੀ ਸੀ, ਉਥੇ ਅੱਜ ਇਹ ਦਲ ਆਪਣੀ ਸਿਆਸੀ ਪਛਾਣ ਨੂੰ ਹੀ ਬਚਾਉਣ ਲਈ ਸੰਘਰਸ਼ ਕਰ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਗਿਰਾਵਟ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ 2020 ਦੇ ਖੇਤੀ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਤੋਂ ਹੋਈ, ਜਦੋਂ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੇ ਪਹਿਲਾਂ ਇਨ੍ਹਾਂ ਕਾਨੂੰਨਾਂ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਾਅਦ ਵਿੱਚ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ। ਇਹ ਫਿਤਰਤ ਨੇ ਦਲ ਦੀ ਸੱਚਾਈ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਸ਼ਨ ਚਿੰਨ੍ਹ ਲਗਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਸ ਲਈ ਕਈ ਯੁਵਕ ਅਤੇ ਕਿਸਾਨ, ਜੋ ਕਦੇ ਇਸ ਦਲ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਮਰਥਕ ਹੁੰਦੇ ਸਨ, ਅੱਜ ਇਸ ਤੋਂ ਮੂੰਹ ਮੋੜ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਾਣੀਆਂ ਦੀ ਸੁਰੱਖਿਆ, ਰੋਡਵੇਜ਼ ਦੇ ਪੁਰਨਿਰਮਾਣ ਅਤੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਰੋਕਥਾਮ ਵਾਲੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ‘ਤੇ ਦਲ ਦੀ ਨਾਕਾਮੀ ਨੇ ਇਸ ਦੀ ਮਾਨਤਾ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਠੇਸ ਪਹੁੰਚਾਈ ਹੈ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੇ ਵਿਰੋਧ ਦੇ ਮਸਲੇ ‘ਤੇ ਕਦੇ ਸੂਬੇ ਦੇ ਯੁਵਕਾਂ ਲਈ ਮਿਸਾਲ ਸੀ। ਪਰ ਅੱਜ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਕਈ ਹਿੱਸੇ ਨਸ਼ਿਆਂ ਦੀ ਗੰਭੀਰ ਚਪੇਟ ਵਿੱਚ ਹਨ ਅਤੇ ਦਲ ਦੇ ਨੇਤਾ ਸੂਬੇ ਨੂੰ ਬਚਾਉਣ ਦੀ ਬਜਾਏ ਆਪਣੀਆਂ ਅੰਦਰੂਨੀ ਰਾਜਨੀਤੀਆਂ ਵਿੱਚ ਰੁੱਝੇ ਰਹੇ।
ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੀ ਆਧੁਨਿਕ ਲੀਡਰਸ਼ਿਪ ਨੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੇ ਮਿਲਾਪ ਨੂੰ ਜ਼ਿਆਦਾ ਪ੍ਰਮੋਟ ਕੀਤਾ, ਜਿਸ ਕਾਰਨ ਕਈ ਸੰਗਠਨ ਅਤੇ ਧਰਮ ਦੇ ਲੋਕ ਇਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਗਏ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੇ ਮਹਾਨ ਸੰਸਥਾਨਾਂ, ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਸ਼੍ਰੀ ਅਕਾਲ ਤਖ਼ਤ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਨਜ਼ਰਅੰਦਾਜ਼ ਕਰਨਾ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਹੁਕਮਨਾਮਿਆਂ ਦੀ ਅਣਦੇਖੀ ਕਰਨੀ, ਇਸ ਦਲ ਦੇ ਲਈ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੇ ਹਾਨਿਕਾਰਕ ਕਾਰਨ ਸਾਬਤ ਹੋਏ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦੇ ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਵਿੱਚ ਆਈ ਹਉਮੈ ਅਤੇ ਅਹੰਕਾਰ ਨੇ ਇਸ ਸੰਗਠਨ ਦੇ ਅਸੂਲਾਂ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਉੱਥੇ ਹੀ, ਡੇਰਿਆਂ ਅਤੇ ਵੱਡੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਗਰੁਪਾਂ ਵਿੱਚ ਪਹੁੰਚ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਦਲ ਨੇ ਆਪਣੀ ਸੱਚਾਈ ਨੂੰ ਗੁਆ ਦਿੱਤਾ। ਇਹਨਾਂ ਡੇਰਿਆਂ ਦੇ ਆਸਰੇ ਜਵਾਨੀ ਨੂੰ ਭਟਕਾਉਣ ਦੇ ਮਸਲੇ ਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਦੀ ਮਰਿਆਦਾ ਨੂੰ ਨੁਕਸਾਨ ਪਹੁੰਚਾਇਆ। ਅੱਜ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੂੰ ਸਿਰਫ ਆਪਣੀ ਹੀ ਗਲਤੀ ਕਾਰਨ ਨਵੇਂ ਸਿਆਸੀ ਦਲਾਂ ਨਾਲ ਮੁਕਾਬਲਾ ਕਰਨਾ ਪੈ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਜਿਥੇ ਕਦੇ ਇਹ ਦਲ ਸੂਬੇ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸਿੰਘਾਸਨ ‘ਤੇ ਰਾਜ ਕਰਦਾ ਸੀ, ਉਥੇ ਅੱਜ ਇਸ ਦੇ ਪੁਰਾਣੇ ਸਮਰਥਕ ਵੀ ਇਸ ਤੋਂ ਦੂਰ ਹੋ ਰਹੇ ਹਨ। ਜੱਟ ਬਿਰਾਦਰੀ, ਜੋ ਕਦੇ ਇਸ ਦਲ ਦਾ ਪੱਕਾ ਵੋਟ ਬੈਂਕ ਸੀ, ਅੱਜ ਕਾਂਗਰਸ ਅਤੇ ਭਾਜਪਾ ਵੱਲ ਭੱਜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਦਲ ਦਾ ਨਵੀਂ ਪੀੜ੍ਹੀ ਵਲ ਧਿਆਨ ਨਾ ਦੇਣਾ, ਪੁਰਾਣੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦਾ ਦਬਦਬਾ ਅਤੇ ਨਵੇਂ ਨੇਤਾਵਾਂ ਦੀ ਕਮੀ ਨੇ ਇਸ ਨੂੰ ਹੋਰ ਵੀ ਕਮਜ਼ੋਰ ਕੀਤਾ ਹੈ। ਰਹਿੰਦੀ ਹੋਈ ਕਸਰ ਅਕਾਲੀ ਆਗੂਆਂ ਦੇ ਜਗ-ਜਾਹਿਰ ਨਿੱਤ ਦੇ ਕਲੇਸ਼ ਨੇ ਪੂਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਹੈ।
ਅੰਤ ਵਿੱਚ, ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਦਾ ਭਵਿੱਖ ਇਸ ਗੱਲ ‘ਤੇ ਨਿਰਭਰ ਕਰਦਾ ਹੈ ਕਿ ਕੀ ਇਹ ਆਪਣੀ ਅਸਲੀਅਤ ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਜੇਕਰ ਇਹ ਸੰਗਠਨ ਆਪਣੇ ਅਸੂਲਾਂ ‘ਤੇ ਪੱਕਾ ਰਹੇ, ਨੌਜਵਾਨਾਂ ਦੀ ਆਵਾਜ਼ ਨੂੰ ਸੁਣੇ ਅਤੇ ਪੂਰੀ ਸੱਚਾਈ ਅਤੇ ਸ਼ਰਧਾ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਦਿਆਂ ਨੂੰ ਹੱਲ ਕਰਨ ਲਈ ਕੰਮ ਕਰੇ, ਤਾਂ ਇਹ ਮੁੜ ਆਪਣੀ ਪਹਿਲਾਂ ਵਾਲੀ ਸ਼ਾਖ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੇ ਨਾਲ ਹੀ, ਜਥੇਦਾਰਾਂ ਨੂੰ ਆਪਣੀ ਹਉਮੈ ਨੂੰ ਛੱਡ ਕੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਸਾਰੇ ਪੱਖਾਂ ਦੀ ਸੇਵਾ ਲਈ ਖੜ੍ਹਾ ਹੋਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੂੰ ਆਪਣੇ ਪਿਛਲੇ ਕੀਤੇ ਗਲਤ ਕੰਮਾਂ ਤੋਂ ਸਿੱਖਣਾ ਪਵੇਗਾ। ਇਸ ਨੂੰ ਸਮਾਜਿਕ ਹੱਕਾਂ ਦੀ ਰਾਖੀ ਲਈ ਆਪਣੀ ਪਹਿਚਾਣ ਮੁੜ ਬਣਾਉਣੀ ਪਵੇਗੀ। ਇਸੇ ਲਈ ਅਕਾਲੀ ਦਲ ਨੂੰ ਹੁਣ ਆਪਣੀ ਸਥਿਤੀ ਅਤੇ ਅਸੂਲਾਂ ਦਾ ਮੁਲਾਂਕਣ ਕਰਦੇ ਹੋਏ, ਪੰਜਾਬ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਲਈ ਇੱਕ ਨਵੀਂ ਦਿਸ਼ਾ ਨੂੰ ਨਿਰਧਾਰਿਤ ਕਰਨਾ ਹੋਵੇਗਾ।