ਸਿੱਖ ਕੌਮ ਦੇ ਮਹਾਨ ਵਿਦਵਾਨ “ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ”

ਡੇਰਾਵਾਦ ਭਾਰਤ ਦੇ ਸਾਰੇ ਹੀ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਆਮ ਪ੍ਰਚਲਨ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਲਈ ਵੀ ਕੋਈ ਅਣਹੋਣੀ ਗਲ ਨਹੀਂ। ਚੋਣਾਂ ਨੂੰ ਵੇਖਦਿਆਂ, ਨੇਤਾ ਡੇਰਿਆਂ ਦਾ ਰੁਖ ਕਰਨਾ ਸੁਰੂ ਕਰ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਡੇਰੇ ਦੇ “ਗੁਰੂ” ਦੀ ਬਖਸ਼ਿਸ਼ ਨਾਲ ਵੱਡੀ ਗਿਣਤੀ ਵਿਚ ਪੱਕੀਆਂ ਵੋਟਾਂ ਮਿਲਣ ਦੀ ਸੰਭਾਵਨਾ ਹੁੰਦੀ ਹੈ। ਸੱਤਾ ਦਾ ਡੇਰਿਆਂ ਨਾਲ ਗੂੜਾ ਰਿਸ਼ਤਾ ਰਿਹਾ ਹੈ ਰਹੇਗਾ ਵੀ। ਰਾਜਾਸ਼ਾਹੀ ਹੋਵੇ ਜਾ ਲੋਕਤੰਤਰ, ਡੇਰਾਵਾਦ ਦਾ ਬੋਲਬਾਲਾ ਰਿਹਾ ਹੈ, ਸੱਤਾ ਦੇ ਬਿਨਾ ਡੇਰਾ ਅਤੇ ਡੇਰੇ ਦੇ ਬਿਨਾ ਸੱਤਾ ਅਧੂਰੇ ਹਨ।

ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਖ਼ਾਸਕਰ ਸਰੀਰਕ ਰੂਪ ਵਿਚ ਗੁਰੂ ਦੀ ਪੂਜਾ ਕਰਨ ਨੂੰ ਸਵੀਕਾਰ ਨਹੀਂ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਦਸਵੇਂ ਸਿੱਖ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਆਪਣੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ, ਗੁਰੂ ਗ੍ਰੰਥ ਸਾਹਿਬ ਜੀ ਨੂੰ, ਇਕੋ ਇਕ ਜੀਵਿਤ ਗੁਰੂ ਵਜੋਂ ਘੋਸ਼ਿਤ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਪ੍ਰਚਲਤ ਧਰਮ ਨੇ ਜਦੋਂ ਨੀਵੀਂ ਜਾਤ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਬਰਾਬਰ ਦਾ ਸਤਿਕਾਰ ਨਹੀਂ ਦਿਤਾ, ਉਹਨਾ ਬਰਾਬਰੀ ਦੀ ਭਾਲ ਡੇਰਿਆਂ ਵਿਚੋਂ ਲੱਭੀ। ਲਗਭਗ ਸਾਰੇ ਹੀ ਪ੍ਰਫੁੱਲਤ ਧਰਮਾਂ ਦੀ ਸੁਰੂਆਤ ਗੁਰੂਆਂ, ਡੇਰਿਆਂ ਅਤੇ ਮਾਨਵਤਾ ਬਰਾਬਰੀ ਤੋਂ ਹੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਸਿੱਖ ਗੁਰੂਆਂ ਨੇ ਅਛੂਤਤਾ ਦਾ ਵਿਰੋਧ ਕੀਤਾ ਅਤੇ ਬਰਾਬਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕੀਤਾ। ਉਹਨਾਂ ਨੇ “ਏਕ ਨੂਰ ਸੇ ਸਬ ਜਗ ਉਪਜਿਆ” ਕਿਹਾ ਅਤੇ ਨਿਭਾਇਆ । ਜਿੱਥੇ ਧਰਮ ਅਤੇ ਇਸਦੇ ਲੀਡਰ ਅਸਫਲ ਹੋਏ, ਇਹ ਡੇਰੇ ਉਸ ਖਲਾਅ ਨੂੰ ਭਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਮਿਲਿਆ।”

ਅੰਗਰੇਜ਼ ਕਲਕੱਤਾ ਅਤੇ ਬੰਬਈ ਬੰਦਰਗਾਹ ਰਾਹੀ ਭਾਰਤ ਦਾਖਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਹਨਾ ਦਾ ਰਾਜ ਵੀ ਉਹਨਾ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਨਾਲੋ ਵੱਧ ਸਮਾਂ ਰਿਹਾ। ਅੰਗਰੇਜਾਂ ਨੇ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਛੂਤਤਾ ਦੇ ਖਾਤਮੇ ਲਈ ਅਤੇ ਹੋਰ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰ ਦੇ ਕੰਮ ਕੀਤੇ। ਲੇਕਿਨ ਉਹਨਾ ਸੂਬਿਆਂ ਵਿੱਚ ਫਿਰ ਵੀ ਜਾਤੀਵਾਦ ਚਰਮ ਉਤੇ ਸੀ। 19ਵੀ ਸਦੀ ਦੇ ਪਿਛਲੇ ਅੱਧ ਦੌਰਾਨ ਦੱਖਣ ਭਾਰਤ ਵਿੱਚ ਅਛੂਤਤਾ ਦੇ ਬੋਲਬਾਲੇ ਨੂੰ ਡਾ. ਅੰਬੇਡਕਰ ਦੇ ਜੀਵਨ ਕਾਲ ਦੌਰਾਨ ਜਾਤੀਵਾਦ ਕਾਰਨ ਆਉਣ ਵਾਲੀਆਂ ਸਮਸਿਆਵਾਂ ਸਹੀ ਚਿਤਰਨ ਕਰਦੀਆਂ ਹਨ, ਜਿਸ ਦਾ ਕਾਰਨ ਬ੍ਰਾਹਮਣਵਾਦ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਉਥੇ ਹੀ ਉਤਰ ਭਾਰਤ ਦੇ ਪੰਜਾਬ ਪ੍ਰਾਂਤ ਵਿੱਚ ਦੱਖਣ ਦੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਮੁਕਾਬਲਤਨ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਸੀ। ਇਸ ਦਾ ਸਿਹਰਾ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਨੂੰ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਡੇਰਿਆਂ ਦਾ ਵੀ ਦਲਿਤ ਸਮਾਜ ਦੇ ਜੀਵਨ ਉਥਾਨ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਰੋਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਇਸ ਦੀ ਉਧਾਰਨ ਗਿਆਨੀ ਸਰਦਾਰ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦੇ ਜੀਵਨਕਾਲ ਦੀਆਂ ਘਟਨਾਵਾਂ ਨੂੰ ਦੇਖਦੇ ਹੋਏ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।

ਸਰਦਾਰ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਦੇ ਬਚਪਨ ਦਾ ਨਾਂ ਰਾਮ ਦੱਤਾ ਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ, ਇਕ ਵਿਦਵਾਨ, ਇਕ ਕਵੀ, ਇਕ ਸੰਪਾਦਕ ਅਤੇ ਉੱਘੇ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਸੁਧਾਰਕ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਪਨਾਉਣ ਬਾਅਦ ਰਾਮ ਦੱਤਾ ਤੋਂ ਸਰਦਾਰ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਏ। ਗਿਆਨੀ ਦੀ ਪੜਾਈ ਪਾਸ ਕਰਨ ਨਾਲ ਉਹ ਗਿਆਨੀ ਸਰਦਾਰ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਉਹਨਾ ਦਾ ਜਨਮ 21 ਅਪ੍ਰੈਲ 1853 ਨੂੰ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਫਤਿਹਗੜ ਜ਼ਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਇੱਕ ਪਿੰਡ ਕਲੌੜ, ਨਾਨਕੇ ਘਰ ਵਿਖੇ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸ ਦਾ ਜੱਦੀ ਪਿੰਡ ਚਮਕੌਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ ਝਲਹਾਨ ਸੀ, ਪਰ ਉਸਦੇ ਪਿਤਾ ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ ਆਪਣੀ ਪਤਨੀ ਦੇ ਪਿੰਡ ਕਲੌੜ ਰਹਿਣ ਲਗ ਗਏ ਸਨ। ਪਿਤਾ ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ, ਚਮਾਰ ਜਾਤੀ ਦੀ ਜੁਲਾਹਾ ਜਾਤੀ ਵਿੱਚੋ ਸਨ। ਉਹ ਖੱਡੀ ਦਾ ਕੰਮ ਅਤੇ ਵਪਾਰ ਦਾ ਕੰਮ ਕਰਦੇ ਸਨ, ਪਹਿਲਾਂ ਉਹ ਚਮੜੇ ਦਾ ਕੰਮ ਵੀ ਕਰਦੇ ਸਨ। ਪਿਤਾ ਇੱਕ ਧਾਰਮਿਕ ਸੋਚ ਵਾਲਾ ਵਿਅਕਤੀ ਸਨ। ਦੀਵਾਨ ਸਿੰਘ ਖ਼ੁਦ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾ ਨੂੰ ਮੰਨਦੇ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਘਰ ਵਿੱਚ ਸਿਖਿਆ ਦੇਣ ਬਾਅਦ, 9 ਸਾਲ ਦੀ ਉਮਰ ਵਿਚ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰੋਪੜ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਖਰੜ ਦੇ ਨਜ਼ਦੀਕ, ਤਿਓੜ ਪਿੰਡ ਵਿਚ, ਡੇਰਾ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀਆਂ ਵਿਖੇ ਸੰਤ ਗੁਰਬਖ਼ਸ਼ ਸਿੰਘ ਦੀ ਦੇਖ ਰੇਖ ਹੇਠ ਸਿੱਖਿਆ ਹਾਸਲ ਕਰਨ ਲਈ ਭੇਜਿਆ। ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਡੇਰੇ ਵਿੱਖੇ ਗੁਰਮੁਖੀ, ਹਿੰਦੀ, ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ, ਗਣਿਤ, ਉਰਦੂ, ਵੇਦਾਂ ਅਤੇ ਸ਼ਾਸਤਰ ਆਦਿ ਦੀ ਪੜ੍ਹਾਈ ਕੀਤੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਉਸਨੇ ਅੰਗਰੇਜ਼ੀ ਵੀ ਸਿੱਖੀ। ਉਹ ਪੜਨ ਵਿੱਚ ਹੁਸ਼ਿਆਰ ਅਤੇ ਤੇਜ ਬੁੱਧੀ ਦੇ ਮਾਲਕ ਸਨ।

ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਜਦੋਂ ਉਹ 16-17 ਸਾਲ ਦੇ ਹੋਏ ਤਾਂ ਲਾਹੌਰ ਜ਼ਿਲੇ ਵਿਚ ਕਸੂਰ ਦੇ ਨੇੜੇ, ਚਠਿਆਂਵਾਲਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਚਲੇ ਗਏ। ਜਿਉਂ ਜਿਉਂ ਉਹ ਵੱਡੇ ਹੋਏ ਉਹ ਸਮਾਜ ਸੁਧਾਰਕ ਬਣ ਗਏ ਅਤੇ ਲੋਕਾਂ ਨੂੰ ਹਰ ਤਰਾਂ ਦੇ ਵਹਿਮਾਂ-ਭਰਮਾਂ ਨੂੰ ਤਿਆਗਣ ਦੀ ਤਾਕੀਦ ਕਰਦੇ ਰਹੇ। ਉਹ ਗਿਆਨ ਦੀ ਭਾਲ ਵਿਚ ਇਕ ਕੇਂਦਰ ਤੋਂ ਦੂਜੇ ਕੇਂਦਰ ਵਿਚ ਰਹੇ ਅਤੇ ਅਖੀਰ ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਪਹੁੰਚ ਗਏ। ਉਥੋਂ ਉਹਨਾ ਗਿਆਨੀ ਪ੍ਰੀਖਿਆ ਪਾਸ ਕਰ ਗਿਆ ਅਤੇ ਓਰੀਐਂਟਲ ਕਾਲਜ ਵਿਚ ਪੰਜਾਬੀ ਦਾ ਪ੍ਰੋਫੈਸਰ ਨਿਯੁਕਤ ਹੋ ਗਏ। ਉਹ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਗਿਆਨੀ ਉੱਚ ਸਿੱਖਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ  ਕਰਨ ਵਾਲੇ ਦਲਿਤ ਸਨ, ਕਿਹਾ ਜਾ ਸਕਦਾ ਹੈ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਉਸ ਸਮੇਂ ਦੇ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਵਿਦਵਾਨਾਂ ਦੇ ਸੰਪਰਕ ਵਿਚ ਆਏ ਅਤੇ ਉਹਨਾਂ ਬਹਿਸ ਕਰਨ ਦਾ ਵਧੀਆ ਹੁਨਰ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰ ਲਿਆ। ਗੁਲਾਬਦਾਸੀਆ ਸੰਪਰਦਾ ਦੇ ਪੈਰੋਕਾਰ ਜੀਵਿਤ ਜੀਵਨ ਦੇ ਢੰਗ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਕਰਦੇ ਹਨ ਅਤੇ ਉਹ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰੀਤੀ-ਰਿਵਾਜ ਵਿੱਚ ਵਿਸ਼ਵਾਸ ਨਹੀਂ ਕਰਦੇ।

ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਤ ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੰਪਰਦਾਇ ਵਿਚ ਆਰੰਭ ਹੋ ਕੇ, ਉਹ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਬਣ ਗਿਆ। ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਹੀ, ਇਹ ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਪੈਰੋਕਾਰ ਸੀ, ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆਇਆ, ਜੋ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ ਸਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਚਠਿਆਂਵਾਲਾ ਵਿਚ ਵਸਦੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਅਮੀਰ ਆਬਾਦੀ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸ ਵਿੱਚ ਯਾਦ ਕੀਤੇ ਗਏ ਚਠਿਆਂਵਾਲਾ ਦੀਆਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਸ਼ਖਸੀਅਤਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਸੀ ਗੁਲਾਬ ਦਾਸ, ਉਹ ਪੰਜਾਬੀ ਜੱਟ ਸੀ। ਉਸ ਨੇ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਕੀਤੀ ਸੀ। ਇਹ ਸੰਪਰਦਾ ਹਿੰਦੂ-ਸਿੱਖ ‘ਤੇ ਅਧਾਰਤ ਸੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਨਾ ਤਾਂ ਹਿੰਦੂ ਸਨ ਅਤੇ ਨਾ ਹੀ ਸਿੱਖ, ਮੁਸਲਮਾਨ। ਭਾਰਤ ਦੀ ਵੰਡ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ ਮੁਸਲਿਮ ਬਹੁਗਿਣਤੀ ਵਾਲੀ ਅਬਾਦੀ ਦੁਆਰਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਨੂੰ ਚਠਿਆਂਵਾਲਾ ਵਿਚੋਂ ਕੱਢ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਇਹ ਸੰਪਰਦਾ ਭਾਰਤ ਚਲੇ ਆਏ ਜਿੱਥੇ ਉਹ ਪੰਜਾਬ ( ਮੌਜੂਦਾ ਹਰਿਆਣਾ) ਵਿਚ ਵੱਸ ਗਏ।

 ਡੇਰਿਆਂ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਸਮਾਜ ਦੇ ਦੁਖੀ, ਦਲਿਤ ਅਤੇ ਸਤਾਈਆਂ ਹੋਈਆਂ ਔਰਤਾਂ ਨੂੰ ਸਹਾਰਾ ਵੀ ਮਿਲਦਾ ਰਿਹਾ ਹੈ।   ਪੀਰੋ ਪ੍ਰੇਮਨ (1832– 1872) ਪੀਰੋ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤ ਘੱਟ ਜਾਣਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਉਸ ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਰੈਡ-ਲਾਈਟ ਵਾਲੇ ਏਰੀਏ ਵਿੱਚ ਜ਼ਿਲ੍ਹਾ ਹੀਰਾ ਮੰਡੀ ਵਿੱਚ ਵੇਸਵਾ ਬਜਾਰ ਨੂੰ ਵੇਚ ਵੇਚਿਆ ਗਿਆ ਸੀ। ਉਹ ਹੀਰਾ ਮੰਡੀ ਤੋਂ ਬਚਕੇ ਭਜ ਗਈ ਅਤੇ ਚਠਿਆਂਵਾਲਾ (ਮੌਜੂਦਾ ਪਾਕਿਸਤਾਨ ਵਿਚ) ਦੇ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਡੇਰੇ ਵਿਖੇ ਗੁਲਾਬ ਦਾਸ ਦੀ ਸ਼ਰਧਾਲੂ ਬਣ ਗਈ। ਪੀਰੋ ਬਾਰੇ ਬਹੁਤੀ ਜਾਣਕਾਰੀ ਉਸ ਦੀ ਖੁਦ ਦੀ ਸਵੈ-ਜੀਵਨੀ ਵਿੱਚ ਲਿਖੀਆਂ “ਇਕ ਸੌ ਅਤੇ ਸੱਠ ਕਾਫੀਆਂ (160 ਕਾਫੀਆਂ)” ਤੋਂ ਮਿਲਦੀ ਹੈ। ਰੈਡ-ਲਾਈਟ ਵਾਲੇ ਏਰੀਏ ਤੋਂ ਦੌੜਕੇ ਪੀਰੋ ਚਠਿਆਂਵਾਲਾ ਵਿੱਚ ਗੁਲਾਬ ਦਾਸ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਲੱਗੀ। ਪੀਰੋ ਅਤੇ ਗੁਲਾਬ ਦਾਸ ਨੇ ਸਮਾਜਿਕ ਅਤੇ ਧਾਰਮਿਕ ਦਬਾਅ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਵੀ ਆਪਸ ਵਿੱਚ ਰਿਸ਼ਤਾ ਬਣਾਈ ਰਖਿਆ। ਚਠਿਆਂ ਵਾਲਾ ਵਿਖੇ ਇਸ ਸਮਾਧ ਦੋਵਾਂ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਵਿੱਚ ਮੌਜੂਦ ਹੈ। ਪੀਰੋ ਨੇ  ਜਹਿਰ ਖਾ ਕੇ ਆਤਮਹਤਿਆ ਕੀਤੀ ਅਤੇ 8 ਮਹੀਨੇ ਬਾਅ ਗੁਲਾਬ ਦਾਸ ਨੇ ਵੀ ਜ਼ਹਿਰੀਲੇ ਦੁੱਧ ਪੀ ਕੇ ਖੁਦਕੁਸ਼ੀ ਕਰ ਲਈ ਸੀ। ਪੀਰੋ ਨੂੰ ਪੰਜਾਬੀ ਦੀ ਪਹਿਲੀ ਮਹਿਲਾ ਕਵੀ ਮੰਨਿਆ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਉਹਨਾ ਸਮਿਆਂ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤ ਦੇ ਆਰੀਆ ਲੋਕ ਵੇਦਾਂ ਨੂੰ ਪ੍ਰਮਾਤਮਾ ਦੀਆਂ ਖੁਦ ਦੀਆਂ ਖੁਦ ਦੀਆਂ ਲਿਖੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਦੱਸਕੇ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਵੀ ਪ੍ਰਚਾਰ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਸਿੱਖ ਲਹਿਰ ਦੀ ਬਦੋਲਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕੀ ਜਾਗ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। ਉਹਨਾ ਦੀਆਂ ਚਾਲਾਂ ਨੂੰ ਭਲੀਭਾਂਤੀ ਸਮਝਣ ਲਗ ਗਏ ਸਨ।  ਰਸਮੀ ਤੌਰ ਤੇ ਸੰਤ ਦੇਸਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸੰਪਰਦਾਇ ਵਿਚ ਆਰੰਭ ਹੋ ਕੇ, ਉਹ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਪ੍ਰਚਾਰਕ ਬਣ ਗਏ। ਇਸ ਤੋਂ ਥੋੜ੍ਹੀ ਦੇਰ ਬਾਅਦ ਹੀ, ਇਹ ਭਾਈ ਜਵਾਹਰ ਸਿੰਘ, ਜੋ ਪਹਿਲਾਂ ਗੁਲਾਬਦਾਸੀ ਸੰਪਰਦਾ ਦਾ ਪੈਰੋਕਾਰ ਸੀ, ਦੇ ਪ੍ਰਭਾਵ ਹੇਠ ਆਇਆ, ਜੋ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋ ਗਏ ਸਨ।

ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਮੋਢੀਆਂ ਵਿਚੋ ਸਨ। ਉਹਨਾ ਦਾ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਖਬਾਰ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਵਿਚਾਰਧਾਰਾ ਨੂੰ ਫੈਲਾਉਂਣ ਲਈ ਇਕ ਕੁਸ਼ਲ ਅਤੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਹਥਿਆਰ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਬਾਬਾ ਖੇਮ ਸਿੰਘ ਬੇਦੀ ਅਤੇ ਫ਼ਰੀਦਕੋਟ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕ ਰਾਜਾ ਬਿਕਰਮ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹੇਠ ਖਾਲਸੇ ਦੀਵਾਨ ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਨੇ ਮਾਰਚ 1887 ਵਿਚ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਨੂੰ, ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਮੋਹਰ ਹੇਠ ਦਿਤਾ ਸੀ। 16 ਅਪ੍ਰੈਲ 1887 ਨੂੰ, ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਇਕ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਪੂਰਕ ਜਾਰੀ ਕੀਤਾ ਉਸ ਦੇ ਖ਼ਾਲਸ ਅਖ਼ਬਾਰ ਦਾ ਜਿਸ ਵਿਚ ਉਸਦੇ ਸਵਪਨ ਨਾਟਕ (ਡਬਲਯੂ. ਵੀ.) ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਦਿਖਾ ਦਿੱਤਾ ਸੀ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨੇਤਾਵਾਂ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਸਮਰਥਕਾਂ ਦਾ ਮਖੌਲ ਉਡਾਇਆ ਸੀ। ਬਾਵਾ ਉਦੈ ਸਿੰਘ ਨੇ ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਖ਼ਿਲਾਫ਼ ਲਾਹੌਰ ਦੀ ਇੱਕ ਅਦਾਲਤ ਵਿੱਚ ਮਾਣਹਾਨੀ ਦਾ ਕੇਸ ਦਾਇਰ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਬਾਅਦ ਵਾਲੇ ਨੂੰ 5 ਰੁਪਏ ਦਾ ਜੁਰਮਾਨਾ ਅਦਾ ਕਰਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਸੁਣਾਈ ਗਈ ਸੀ ਪਰ 30 ਅਪ੍ਰੈਲ 1888 ਨੂੰ ਸੈਸ਼ਨ ਕੋਰਟ ਨੇ ਉਸ ਨੂੰ ਬਰੀ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਇਸ ਕੇਸ ਨੂੰ ਖਾਲਸ ਅਖਬਾਰ ‘ਤੇ ਗੰਭੀਰ ਵਿੱਤੀ ਸੰਕਟ ਵਿੱਚ ਪਾ ਦਿਤਾ ਸੀ। ਇਹ ਇਕ ਸਾਲ ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਮੇਂ ਤਕ ਚੱਲਿਆ। ਇਸ ਨੂੰ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਕਪੂਰਥਲਾ ਦੇ ਮੁੱਖ ਸਰਪ੍ਰਸਤ ਕੰਵਰ ਬਿਕਰਮਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਮਈ 1887 ਵਿਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਕਾਰਨ ਇਕ ਝੱਟਕਾ ਝੱਲਣਾ ਪਿਆ ਸੀ। 1889 ਵਿਚ, ਖ਼ਾਲਸਾ ਪ੍ਰੈਸ ਦੇ ਨਾਲ, ਇਸਨੂੰ ਬੰਦ ਕਰਨਾ ਪਿਆ। ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ, ਹਾਲਾਂਕਿ, ਭਾਈ ਕਾਨ੍ਹ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ, ਨਾਭਾ ਦੇ ਮਹਾਰਾਜਾ ਅਤੇ ਖਾਲਸ ਅਖਬਾਰ ਦੁਆਰਾ ਸਹਾਇਤਾ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕਰਕੇ 1 ਮਈ 1893 ਨੂੰ ਮੁੜ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਨ ਦੁਬਾਰਾ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਗਿਆ। ਸੰਪਾਦਕਤਾ ਦੁਬਾਰਾ ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸੌਂਪ ਦਿੱਤੀ ਗਈ। ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਨੇ ਭਗਤ ਲਕਸ਼ਮਣ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ੀ ਵਿਚ ਇਕ ਹਫਤਾਵਾਰੀ 5 ਜਨਵਰੀ 1899 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਤੋਂ ਸ਼ੁਰੂ ਕਰਨ ਵਿਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ।

ਸਿੰਘ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਲੰਮੇ ਸਮੇਂ ਤਕ 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਸਹਿਤ ਰਚਨਾਵਾਂ ਕੀਤੀਆਂ। ਇਸਨੇ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਸ਼ਾਸਤਰ ਅਤੇ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਅਜੋਕੀ ਬਿਰਤਾਂਤ ਬਾਰੇ ਕਿਤਾਬਾਂ ਅਤੇ ਪਰਚੇ ਲਿਖੇ। ਉਸ ਦੀਆਂ ਰਚਨਾਵਾਂ ਵਿਚੋਂ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹਨ, ਗੁਰੂ ਨਾਨਕ ਪ੍ਰਬੋਧ, ਗੁਰੂ ਅਰਜਨ ਚਰਿੱਤਰ, ਦੰਭ ਬਿਦਰਨ, ਦੁਰਗਾ ਪ੍ਰਬੋਧ, ਪੰਥ ਪ੍ਰਬੋਧ, ਰਾਜ ਪ੍ਰਬੋਧ, ਮੀਰਾ ਖਾਧਾ ਸਾਧੂ ਦਯਾਨੰਦ ਦਾ ਸੰਬੰਦ, ਨਖ ਸਿਹ ਪ੍ਰਬੋਧ, ਪੰਥ ਸੁਧਰ ਬਿਨੈ ਪਤਰ, ਅਬਲਾ ਨਾਰੀ, ਉਸਨੇ ਵੈਨ, ਸੁਬੇਗ ਸਿੰਘ, ਮਤਾਬ ਸਿੰਘ ਮੀਰਾਂਕੋਟਿਆ, ਤਾਰੂ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਬੋਤਾ ਸਿੰਘ ਦੇ ਸ਼ਹੀਦਾਂ ਦੇ ਬਿਰਤਾਂਤ ਵੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਕੀਤੇ।

ਸਵਾਮੀ ਦਯਾਨੰਦ ਸਰਸਵਤੀ ਦੀਆਂ ਵੱਖਰੀਆਂ ਟਿੱਪਣੀਆਂ ਬਾਰੇ ਜਾਣਨ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਸਨੇ ਮਹਾਨ ਸਵਾਮੀ ਨੂੰ ਅਧਿਆਤਮਵਾਦ ਅਤੇ ਹੋਰ ਦਾਰਸ਼ਨਿਕ ਮਾਮਲਿਆਂ ਤੇ ਬਹਿਸਾਂ ਵਿਚ ਸ਼ਾਮਲ ਹੋਏ। 1877 ਵਿਚ ਸਵਾਮੀ ਦੇ ਉਥੇ ਆਉਣ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਅਜਿਹੀਆਂ ਤਿੰਨ ਬਹਿਸ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਹੋਈਆਂ। 1888 ਵਿਚ ਜਦੋਂ ਲਾਹੌਰ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਦੀ 11 ਵੀਂ ਵਰੇਗੰਢ ਮਨਾਈ ਜਾ ਰਹੀ ਸੀ, ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਨੇ ਆਰੀਆ ਸਮਾਜ ਨਾਲ ਸਾਰੇ ਸੰਬੰਧ ਤੋੜ ਦਿੱਤੇ। ਇਸ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਉਹ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦਾ ਕੱਟੜ ਸਮਰਥਕ ਬਣ ਗਿਆ ਅਤੇ ਇਸ ਦੀ ਲਾਹੌਰ ਇਕਾਈ ਦੇ ਸੰਗਠਨ ਵਿਚ ਬਹੁਤ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਭੂਮਿਕਾ ਅਦਾ ਕੀਤੀ। ਇਸ ਵਿਚ ਕੋਈ ਸ਼ੱਕ ਨਹੀਂ ਕਿ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਆਗੂ ਰਾਜ ਸੱਤਾ ਦੇ ਪੱਖੀ ਹੀ ਰਹੇ, ਫਿਰ ਵੀ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੀ ਲਾਲਸਾ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀਆਂ ਲਿਖਤਾਂ ਅਤੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਵਿਚ ਸਪੱਸ਼ਟ ਰੂਪ ਸਨ। ਦਰਅਸਲ, ਉਸ ਵਕਤ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਲੋਕ ਉਸ ਹੋਂਦ ਦੀ ਸਥਿਤੀ ਵਿੱਚ ਮਾਨਸਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਆਪਣੀਆਂ ਧਾਰਨਾਵਾਂ ਦਾ ਪੁਨਰਗਠਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ ਜਦੋਂ ਸਿਰਫ ਪੰਜਾਬ ਹੀ ਨਹੀਂ ਬਲਕਿ ਸਾਰਾ ਦੇਸ਼ ਅੰਗ੍ਰੇਜ਼ਾਂ ਦੇ ਅਧੀਨ ਹੋ ਗਿਆ ਸੀ ਅਤੇ ਬ੍ਰਿਟਿਸ਼ ਸਾਮਰਾਜ ਦਾ ਇੱਕ ਅਨਿੱਖੜਵਾਂ ਅੰਗ ਬਣ ਗਿਆ ਸੀ। ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਚੇਤਨਾ ਇਕ ਨਵੇਂ ਪੜਾਅ ‘ਤੇ ਸੀ ਅਤੇ ਅੰਤਮ ਉਦੇਸ਼ ਵੀ ਰਾਸ਼ਟਰੀ ਨੇਤਾਵਾਂ ਨੂੰ ਬਹੁਤਾ ਕਰਕੇ ਸਪੱਸ਼ਟ ਨਹੀਂ ਸੀ।

ਇਕ ਉੱਤਮ ਸਪੀਕਰ ਹੋਣ ਦੇ ਕਾਰਨ, ਉਹ ਵੱਖ-ਵੱਖ ਗੁਰਦੁਆਰਿਆਂ, ਸਕੂਲਾਂ ਅਤੇ ਹੋਰ ਸਿੱਖਿਅਕ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿਚ ਸਿੱਖ ਸਿਧਾਂਤ ‘ਤੇ ਭਾਸ਼ਣ ਦੇਣ ਵਾਲਾ ਇਕ ਮਹਾਨ ਬਲਾਰਾ ਬਣ ਗਏ ਸਨ। ਅਜਿਹਾ ਨਹੀਂ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਜਾਤਪਾਤ ਖਤਮ ਹੋ ਗਈ ਸੀ। ਕਈ ਥਾਵਾਂ ‘ਤੇ ਉਸ ਦੇ ਦਲਿਤ ਪਿਛੋਕੜ ਕਾਰਨ ਉਸ ਨੂੰ ਨਮੋਸ਼ੀ ਝੱਲਣੀ ਪਈ। ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਪੰਜਾਬੀ ਦੇ ਪਹਿਲੇ ਆਧੁਨਿਕ ਵਾਰਤਕ ਲੇਖਕ ਅਤੇ ਪੱਤਰਕਾਰ ਹਨ। ਉਹ 19 ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੀ ਆਖਰੀ ਤਿਮਾਹੀ ਵਿਚ ਕਈ ਸਾਲਾਂ ਤਕ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਲਾਹੌਰ ਦਾ ਸੰਪਾਦਕ ਰਹੇ।

ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਜੀ ਦਾ ਵਿਆਹ ਸਿੱਖ ਰਸਮਾਂ ਅਨੁਸਾਰ 1880 ਵਿਚ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਉਸਦੀ ਪਤਨੀ ਬਿਸ਼ਨ ਕੌਰ ਨੇ ਆਪਣਾ ਧਾਰਮਿਕ ਖਿਆਲਾਂ ਵਾਲੀ ਔਰਤ ਸੀ ਜੋੜੇ ਨੇ ਖੁਸ਼ਹਾਲ ਵਿਆਹੁਤਾ ਜੀਵਨ ਬਤੀਤ ਕੀਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਦੋ ਬੱਚੇ ਸਨ, ਇਕ ਪੁੱਤਰ, ਬਲਦੇਵ ਸਿੰਘ, ਜਿਸ ਦਾ ਜਨਮ 1886 ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ, ਅਤੇ ਇਕ ਧੀ ਵਿਦਿਆਵੰਤ ਕੌਰ, ਉਸ ਦਾ ਜਨਮ 1890 ਵਿਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਆਪਣੀ ਧੀ ਨੂੰ ਬਹੁਤ ਪਿਆਰ ਕਰਦੇ ਸਨ ਉਹ ਇਕ ਬਹੁਤ ਹੀ ਪਿਆਰੀ ਬੱਚੀ ਸੀ। 17 ਜੂਨ 1901 ਨੂੰ ਉਸ ਦੀ ਮੌਤ, ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਲਈ ਇੱਕ ਵੱਡਾ ਸਦਮਾ ਸੀ। ਉਹ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਹਿਰ ਦੇ ਨੇਤਾ ਵਜੋਂ ਆਪਣੇ ਕੰਮ ਦੇ ਬੋਝ ਤੋਂ ਪਹਿਲਾਂ ਹੀ ਥੱਕੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਗੜਦੀ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਿਆ।

ਉਹ ਭਾਈ ਗੁਰਮੁਖ ਸਿੰਘ ਦੀ 1898 ਵਿੱਚ ਹੋਈ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਲਗਾਤਾਰ ਕੰਮ ਕਰਨ ਕਾਰਨ ਤਣਾਅ ਵਿੱਚ ਸਨ। ਉਸਨੇ ਅਜੇ ਵੀ ਸਬਰ ਅਤੇ ਦ੍ਰਿੜਤਾ ਨਾਲ ਕੰਮ ਕਰਨਾ ਜਾਰੀ ਰੱਖਿਆ, ਪਰ ਉਸਦੀ ਸਿਹਤ ਤੇਜ਼ੀ ਨਾਲ ਵਿਗੜ ਗਈ ਅਤੇ ਉਹ ਗੰਭੀਰ ਰੂਪ ਵਿੱਚ ਬਿਮਾਰ ਹੋ ਗਏ। ਇਕ ਮੁਸਲਮਾਨ ਡਾਕਟਰ, ਰਹਲਮ ਖ਼ਾਨ, ਨੇ ਉਸ ਦਾ ਇਲਾਜ ਕੀਤਾ ਪਰ ਇਸ ਦਾ ਕੋਈ ਲਾਭ ਨਹੀਂ ਹੋਇਆ। ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ 6 ਸਤੰਬਰ 1901 ਨੂੰ ਲਾਹੌਰ ਵਿਖੇ ਅਕਾਲ ਚਲਾਣਾ ਕਰ ਗਏ। ਇਸ ਮੌਤ ਦੇ ਨੁਕਸਾਨ ਦਾ ਸਿੱਖਾਂ ਵਿੱਚ ਸੋਗ ਮਨਾਇਆ ਗਿਆ।

ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਲਾਹੌਰ ਦੇ ਬਾਨੀ ਮੈਂਬਰਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸਨੇ ਆਪਣੇ ਭਾਸ਼ਣਾਂ ਅਤੇ ਲਿਖਤਾਂ ਰਾਹੀਂ ਸਿੰਘ ਸਭਾ ਨੂੰ ਇੱਕ ਮਹਾਨ ਲਹਿਰ ਬਣਾਈ ਸੀ। ਇਕ ਸਿੱਖਿਆ ਸ਼ਾਸਤਰੀ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ, ਉਸਨੇ ਨਾ ਸਿਰਫ ਖਾਲਸਾ ਕਾਲਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਦੇ ਨਿਰਮਾਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ, ਬਲਕਿ ਕਾਲਜ ਦੇ ਵਿਦਿਆਰਥੀਆਂ ਲਈ ਪਾਠ-ਪੁਸਤਕਾਂ ਵੀ ਲਿਖੀਆਂ। 50 ਤੋਂ ਵੱਧ ਕਿਤਾਬਾਂ ਦੇ ਲੇਖਕ, ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਲਿਖਤ ਦਾ ਮੁੱਖ ਮੰਚ ਖਾਲਸਾ ਅਖ਼ਬਾਰ ਸੀ, ਜਿਸ ਵਿੱਚ ਉਸਨੇ ਮੌਜੂਦਾ ਮੁੱਦਿਆਂ ਉੱਤੇ ਲਿਖਿਆ ਕਰਦੇ ਸਨ।

ਭਾਈ ਸਾਹਿਬ ਅਰਜਨ ਸਿੰਘ ਬਾਗੜੀਆਂ ਨੂੰ ਚੇਅਰਮੈਨ ਨਿਯੁਕਤ ਕਰਕੇ ਇੱਕ 15 ਮੈਂਬਰੀ ਯਾਦਗਾਰ ਕਮੇਟੀ ਬਣਾਈ ਗਈ ਸੀ। ਉਸ ਦੇ ਨਾਮ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਕਰਨ ਵਾਲੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਣ ਯਾਦਗਾਰਾਂ ਲਾਹੌਰ ਵਿਚ ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਖਾਲਸਾ ਬੋਰਡਿੰਗ ਹਾਊਸ ਸਨ ਅਤੇ ਭਾਈ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਲਾਇਬ੍ਰੇਰੀ ਸਿੱਖ ਕੰਨਿਆ ਮਹਾਵਿਦਿਆਲਾ ਫ਼ਿਰੋਜ਼ਪੁਰ ਵਿਖੇ ਉਸ ਦੇ ਇਕ ਸਾਬਕਾ ਵਿਦਿਆਰਥੀ ਅਤੇ ਇਕ ਨਜ਼ਦੀਕੀ ਦੋਸਤ ਭਲ ਤਖਤ ਸਿੰਘ ਦੁਆਰਾ ਖੋਲ੍ਹੀ ਗਈ ਸੀ। ਗਿਆਨੀ ਜੀ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਭਾਈ ਵੀਰ ਸਿੰਘ ਨੇ ਉਹਨਾ ਦੇ ਸਨਮਾਨ ਵਿਚ ਇਕ ਕਵਿਤਾ ਲਿਖੀ ਜੋ ਖ਼ਾਲਸਾ ਅਖਬਾਰ ਵਿਚ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ਤ ਹੋਈ ਸੀ। ਇਸ ਤੋਂ ਇਲਾਵਾ, ਗਿਆਨੀ ਦਿੱਤ ਸਿੰਘ ਮੈਮੋਰੀਅਲ ਇੰਟਰਨੈਸ਼ਨਲ ਸੁਸਾਇਟੀ ਚੰਡੀਗੜ ਨਿਯਮਿਤ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਸਿੰਘ ਦੀ ਯਾਦ ਨੂੰ ਕਾਇਮ ਰੱਖਣ ਲਈ ਕਾਰਜਾਂ ਦਾ ਆਯੋਜਨ ਕਰਦੀ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ।