ਝਾਰਖੰਡ ਪੂਰਬੀ ਭਾਰਤ ਦਾ ਇੱਕ ਰਾਜ ਹੈ। ਇਹ ਖੇਤਰਫਲ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 15 ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਹੈ, ਅਤੇ ਆਬਾਦੀ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ 14 ਵਾਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡਾ ਰਾਜ ਹੈ, ਹਿੰਦੀ ਰਾਜ ਦੀ ਸਰਕਾਰੀ ਭਾਸ਼ਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਦਾ ਗਠਨ 2000 ਵਿੱਚ, ਬਿਹਾਰ ਦੇ ਦਖਣੀ ਹਿੱਸੇ ਵਿੱਚ ਹੋਇਆ ਸੀ। ਇਹ ਭਾਰਤ ਦੇ 40% ਤੋਂ ਵੱਧ ਖਣਿਜ ਸਰੋਤਾਂ ਦਾ ਹਿੱਸਾ ਹੈ, ਝਾਰਖੰਡ ਇਸ ਤੋਂ ਪੀੜਤ ਹੈ ਜਿਸ ਨੂੰ ਕਈ ਵਾਰੀ ਸਰੋਤ ਸਰਾਪ ਵੀ ਕਿਹਾ ਜਾਂਦਾ ਹੈ। ਇਸਦੀ 39.1% ਆਬਾਦੀ ਗਰੀਬੀ ਰੇਖਾ ਤੋਂ ਹੇਠਾਂ ਹੈ। ਝਾਰਖੰਡ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਪੇਂਡੂ ਹੈ, ਜਿਸਦੀ ਲਗਭਗ 24% ਆਬਾਦੀ ਸ਼ਹਿਰਾਂ ਵਿੱਚ ਰਹਿੰਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਆਰਥਿਕ ਵਿਕਾਸ ਦੇ ਮਾਮਲੇ ਵਿੱਚ ਮੋਹਰੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਹੈ। 2017-18 ਵਿੱਚ, ਰਾਜ ਦੀ ਜੀਡੀਪੀ ਵਿਕਾਸ ਦਰ 10.22% ਸੀ।
ਰਾਜ ਦੀ ਕੁੱਲ ਆਬਾਦੀ (32,988,134) ਦੀ 2011 ਦੀ ਮਰਦਮਸ਼ੁਮਾਰੀ ਹੈ। ਝਾਰਖੰਡ ਰਾਜ ਦੀ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਨਜਾਤੀ (ਐਸਟੀ) ਦੀ ਆਬਾਦੀ 8,645,042 (ਸਰਨਾ -4,012,622 ਈਸਾਈ-1,338,175 ਸਮੇਤ) ਹੈ। ਜੋ ਕਿ 28% ਆਦਿਵਾਸੀ ਹਨ ਜਦੋਂ ਕਿ 12% ਲੋਕ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਨਾਲ ਸਬੰਧਤ ਹਨ।
ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਗਲ ਕਰੀਏ, ਕੇਂਦਰ ਵੱਲੋਂ ਜਾਰੀ ਦਿਹਾਤੀ ਭਾਰਤ ਲਈ ਸਮਾਜਕ ਆਰਥਿਕ ਅਤੇ ਜਾਤੀ ਜਨਗਣਨਾ -2011 ਦੇ ਆਰਜ਼ੀ ਅੰਕੜੇ ਦੱਸਦੇ ਹਨ ਕਿ ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀ (ਐਸਸੀ) ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਪਰਿਵਾਰਾਂ ਦੀ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਧ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਹੈ। ਇਹ ਅੰਕੜੇ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਪ੍ਰਕਾਸ਼ ਸਿੰਘ ਬਾਦਲ ਦੀ ਉੱਚ ਐਸਸੀ ਆਬਾਦੀ ਵਾਲੇ ਰਾਜਾਂ ਦੇ ਬੁਨਿਆਦੀ ਢਾਂਚੇ ਨੂੰ ਬਿਹਤਰ ਬਣਾਉਣ ਲਈ ਕੇਂਦਰੀ ਫੰਡਾਂ ਦੀ ਮੰਗ ਨੂੰ ਮਜ਼ਬੂਤ ਕਰਨ ਦੀ ਉਮੀਦ ਕਰਦੇ ਹੋਏ ਲਿਖਿਆ ਸੀ ਕਿ ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਪੰਜਾਬ ਦੇ 32,68,562 ਅਬਾਦੀ ਵਿੱਚੋਂ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ ਗਿਣਤੀ 12,00,764 ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ 36.74% ਬਣਦੀ ਹੈ।
ਇਹ ਵੀ ਦਸਿਆ ਕਿ ਵਰਤਮਾਨ ਵਿੱਚ, ਪੰਜਾਬ ਦੀ ਅਰਥ ਵਿਵਸਥਾ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ ਵਿੱਚ 4 5.42 ਟ੍ਰਿਲੀਅਨ (US $ 76 ਬਿਲੀਅਨ) ਅਤੇ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜੀਡੀਪੀ ₹ 176,547 (US $ 2,500) ਦੇ ਨਾਲ ਭਾਰਤ ਦੀ 15 ਵੀਂ ਸਭ ਤੋਂ ਵੱਡੀ ਰਾਜ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਹੈ, ਜੋ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ 17 ਵੇਂ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਹੈ। ਆਜ਼ਾਦੀ ਦੇ ਬਾਅਦ ਤੋਂ ਪੰਜਾਬ ਮੁੱਖ ਤੌਰ ਤੇ ਇੱਕ ਖੇਤੀ ਪ੍ਰਧਾਨ ਸਮਾਜ ਹੈ। ਇਹ ਮਨੁੱਖੀ ਵਿਕਾਸ ਸੂਚਕਾਂਕ ਵਿੱਚ ਭਾਰਤੀ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਨੌਵਾਂ-ਸਭ ਤੋਂ ਉੱਚਾ ਦਰਜਾ ਹੈ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ ਸੈਰ ਸਪਾਟਾ, ਸੰਗੀਤ, ਰਸੋਈ ਅਤੇ ਫਿਲਮ ਉਦਯੋਗ ਹਨ।
ਝਾਰਖੰਡ ਦਾ 2020-21 ਵਿੱਚ ਕੁੱਲ ਘਰੇਲੂ ਉਤਪਾਦ 3.83 ਲੱਖ ਕਰੋੜ (54 ਬਿਲੀਅਨ ਅਮਰੀਕੀ ਡਾਲਰ) ਹੋਣ ਦਾ ਅਨੁਮਾਨ ਹੈ। 2018-19 ਵਿੱਚ ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਪ੍ਰਤੀ ਵਿਅਕਤੀ ਜੀਡੀਪੀ, 82,430 (US $ 1,200) ਸੀ। ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ ਵੀ ਬਹੁਤ ਸਾਰੇ ਖਣਿਜ ਸਰੋਤ ਹਨ: ਲੋਹੇ (1), ਕੋਲਾ (3), ਤਾਂਬਾ ਧਾਤ (1), ਮੀਕਾ (1), ਬਾਕਸਾਈਟ (ਤੀਜਾ), ਮੈਂਗਨੀਜ਼, ਚੂਨਾ ਪੱਥਰ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ (ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਬਰੈਕਿੰਗ ਦੇ ਅੰਦਰ ਦੇਸ਼ ਵਿੱਚ ਦਰਜਾਬੰਦੀ) ਤੱਕ ਦੇ ਖਣਿਜ ਚਾਈਨਾ ਕਲੇ, ਫਾਇਰ ਕਲੇ, ਗ੍ਰੈਫਾਈਟ (8 ਵਾਂ), ਕਾਇਨਾਇਟ (ਪਹਿਲਾ), ਕ੍ਰੋਮਾਈਟ (ਦੂਜਾ), ਐਸਬੈਸਟਸ (ਪਹਿਲਾ), ਥੋਰੀਅਮ (ਤੀਜਾ), ਸਿਲੀਮਾਨਾਈਟ, ਯੂਰੇਨੀਅਮ (ਜਾਦੂਗੁਦਾ ਖਾਣਾਂ, ਨਰਵਾ ਪਹਾੜ) (ਪਹਿਲਾ) ਅਤੇ ਇੱਥੋਂ ਤੱਕ ਕਿ ਸੋਨਾ (ਰਾਖਾ ਖਾਣਾਂ) ) (6 ਵਾਂ) ਅਤੇ ਚਾਂਦੀ ਅਤੇ ਕਈ ਹੋਰ ਖਣਿਜ ਪਦਾਰਥ. ਕੋਲੇ ਅਤੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਵੱਡੇ ਭੰਡਾਰ ਜਮਸ਼ੇਦਪੁਰ, ਧਨਬਾਦ, ਬੋਕਾਰੋ ਅਤੇ ਰਾਂਚੀ ਵਰਗੇ ਕੇਂਦਰਾਂ ਵਿੱਚ ਉਦਯੋਗ ਦੀ ਇਕਾਗਰਤਾ ਦਾ ਸਮਰਥਨ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਟਾਟਾ ਸਟੀਲ, ਇੱਕ NSE NIFTY ਂ 500 ਸਮੂਹ ਦਾ ਆਪਣਾ ਕਾਰਪੋਰੇਟ ਦਫਤਰ ਅਤੇ ਟਾਟਾਨਗਰ, ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ ਮੁੱਖ ਪਲਾਂਟ ਹੈ।
ਝਾਰਖੰਡ ਦੀ ਅਰਥਵਿਵਸਥਾ ਵਿੱਚ ਖੇਤੀਬਾੜੀ ਇੱਕ ਹੋਰ ਖੇਤਰ ਹੈ ਜੋ ਆਰਥਿਕਤਾ ਨੂੰ ਵਧਣ ਵਿੱਚ ਸਹਾਇਤਾ ਕਰਦਾ ਹੈ। ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ, ਕਿਸਾਨ ਕਈ ਫਸਲਾਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਚਾਵਲ, ਕਣਕ, ਮੱਕੀ, ਦਾਲਾਂ, ਆਲੂ ਅਤੇ ਸਬਜ਼ੀਆਂ ਜਿਵੇਂ ਕਿ ਟਮਾਟਰ, ਗਾਜਰ, ਗੋਭੀ, ਬੈਂਗਣ, ਕੱਦੂ ਅਤੇ ਪਪੀਤਾ ਪੈਦਾ ਕਰਦੇ ਹਨ। ਹੋਰ ਉਦਯੋਗ ਕਾਟੇਜ ਉਦਯੋਗ ਅਤੇ ਆਈਟੀ ਉਦਯੋਗ ਹਨ।
ਝਾਰਖੰਡ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਕੁੱਲ 82 ਅਸੈਂਬਲੀ ਸ਼ੀਟਾਂ ਹਨ। ਜਿਹਨਾਂ ਵਿੱਚ ਐਸਸੀ 10 ਅਤੇ ਐਸਟੀ 22 ਹਨ। ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਕਾਂਗਰਸ ਬੀਜੇਪੀ ਅਤੇ ਝਾਰਖੰਡਮੁਕਤੀ ਮੋਰਚਾ ਦਾ ਰਾਜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਰਾਜ ਦੇ ਗਠਨ ਦੇ 2000 ਸਾਲ ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਹੁਣ ਤਕ ਲਗਾਤਾਰ ਐਸਟੀ ਵਰਗ ਦਾ ਹੀ ਮੁੱਖਮੰਤਰੀ ਬਣਦਾ ਆਇਆ ਹੈ, ਬੇਸ਼ਕ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਐਸਟੀ ਦੀ ਅਬਾਦੀ 28% ਹੀ ਹੈ। ਇਸ ਤੋਂ ਐਸਟੀ ਸਮਾਜ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਦੀ ਅਗਰਾਂਵਧੂ ਸੋਚ ਦਾ ਅੰਦਾਜਾ ਲਗਾ ਸਕਦੇ ਹਾਂ।
ਰਾਜਨੀਤੀ ਦੀ ਗਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ, ਅਨੁਸੂਚਿਤ ਜਾਤੀਆਂ ਦੀ 2011 ਦੀ ਜਨਗਣਨਾ ਅਨੂਸਾਰ ਗਿਣਤੀ 12,00,764 ਹੈ ਜਿਸਦੀ ਪ੍ਰਤੀਸ਼ਤਤਾ 36.74% ਬਣਦੀ ਹੈ। 1966 ਵਿੱਚ ਹਰਿਆਣਾ ਅਲਗ ਹੋਣ ਨਾਲ ਪੰਜਾਬ ਵਿਧਾਨ ਸਭਾ ਦੀਆਂ 117 ਸ਼ੀਟਾਂ ਹਨ ਜਿਸ ਵਿਚੋਂ 34 ਐਸਸੀ ਵਰਗ ਦੀਆਂ ਹਨ। ਨਵੇਂ ਪੰਜਾਬ ਰਾਜ ਦੀ ਹੋਂਦ 1947 ਤੋਂ ਹੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਵਿੱਚੋ ਹਰਿਆਣਾ ਅਤੇ ਹਿਮਾਚਲ ਅਲੱਗ ਸੂਬੇ ਭਾਸ਼ਾ ਅਨੂਸਾਰ ਵੱਖ ਹੋ ਚੁੱਕੇ ਹਨ। ਪੰਜਾਬ ਵਿੱਚ 74 ਸਾਲਾ ਵਿੱਚ ਪਹਿਲੀ ਵਾਰ 36% ਐਸਸੀ ਵਰਗ ਦੀ ਅਬਾਦੀ ਦਾ ਕਾਂਗਰਸ ਦੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਸੰਕਟ ਦੇ ਕਾਰਨ ਬਣ ਸਕਿਆ ਹੈ। 74 ਸਾਲਾਂ ਦੌਰਾਨ 33 ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ 360 ਮੁੱਖਮੰਤਰੀ ਬਣੇ ਹਨ। ਜਿਹਨਾ ਵਿੱਚ 9 ਐਸਸੀ ਅਤੇ 8 ਐਸਟੀ ਵਰਗ ਦੇ ਨੇਤਾ ਔਹਦੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਪਾਏ ਹਨ।
ਝਾਰਖੰਡ ਰਾਜ 21 ਸਾਲ ਪਹਿਲਾਂ ਹੋਂਦ ਵਿੱਚ ਆਇਆ, 28% ਐਸਟੀ ਅਬਾਦੀ ਹੈ। ਤਰਕਸੰਗਤ ਗਲ ਕਰੀਏ ਤਾਂ ਪੰਜਾਬ ਦੇ 36%ਐਸਸੀ ਆਬਾਦੀ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਝਾਰਖੰਡ ਦੇ ਲੋਕਾਂ ਨਾਲੋਂ ਸਮਝਦਾਰ ਨਹੀਂ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਜਿਸ ਦਾ 20-9-2021 ਨੂੰ ਪਹਿਲਾ ਨੇਤਾ 74 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਸੀਐਮ ਦੇ ਔਹਦੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚ ਪਾਇਆ ਹੈ। ਝਾਰਖੰਡ 28% ਐਸਟੀ ਅਬਾਦੀ ਵਾਲਾ ਰਾਜ 2000 ਤੋ ਹੁਣ ਤਕ 21 ਸਾਲ ਐਸਟੀ ਦੇ ਹੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਦੇ ਆ ਰਹੇ ਹਨ। ਕੁੱਲ 6 ਚਿਹਰੇ ਬਦਲ ਬਦਲ ਕੇ ਸੀਐਮ ਬਣਦੇ ਰਹੇ ਹਨ।
ਭਾਰਤੀ ਦਾ ਐਸਸੀ, ਐਸਟੀ ਸਮਾਜ ਹਜਾਰਾਂ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਸਮਾਜਿਕ, ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਅਤੇ ਆਰਥਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਬੇਦਖਲ ਰਿਹਾ ਹੈ। 1947 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2020 ਤਕ ਭਾਰਤ ਦੇ ਕਿਸੇ ਵੀ ਰਾਜ ਦਾ ਐਸਟੀ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣਨ ਤੱਕ ਨਹੀਂ ਪਹੁੰਚ ਸਕਿਆ। ਜਦੋਂ ਕਿ ਐਸਸੀ ਸਮਾਜ ਦੇ 2000 ਤਕ 6 ਚਿਹਰੇ ਮੁੱਖ ਮੰਤਰੀ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਸਨ। 2000 ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ 2021 ਤੱਕ 21 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਐਸਟੀ ਸਮਾਜ ਦੇ 8 ਮੁੱਖਮੰਤਰੀ ਬਣ ਚੁੱਕੇ ਹਨ, ਦੂਜੇ ਪਾਸੇ 2000 ਤੋਂ 2021 ਤੱਕ ਭਾਰਤੇ ਦੇ ਸਾਰੇ ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸਮੇਤ ਐਸਸੀ ਸਮਾਜ ਦੇ 3 ਨੇਤਾ ਹੀ ਕੁੱਝ ਸਾਨਾਂ ਲਈ ਮੁੱਖਮੰਤਰੀ ਦੇ ਔਹਦੇ ਤਕ ਪਹੁੰਚਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲ ਹੋ ਪਾਏ ਹਨ। ਅੰਕੜਿਆਂ ਦੀ ਘੋਖ ਕਰਕੇ ਕਹਿ ਸਕਦੇ ਹਾਂ ਕਿ ਐਸਸੀ ਸਮਾਜ ਨਾਲੋ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਤੌਰ ਤੇ ਐਸਟੀ ਸਮਾਜ ਕਿਤੇ ਵੱਧ ਸਿਆਣਾ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੇ ਮਹਿਜ 20-21 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਦੋ ਰਾਜਾਂ ਝਾਰਖੰਡ 6 ਅਤੇ ਛੱਤੀਸਗੜ ਵਿੱਚ 2 ਮਿਲਾਕੇ ਕੁੱਲ 8 ਚਿਹਰੇ ਲਗਭਗ 25-26 ਸਾਲ ਲਈ ਮੁੱਖਮੰਤਰੀ ਬਣਾਕੇ ਰਖਣ ਵਿੱਚ ਕਾਮਯਾਬ ਹੋਏ ਹਨ। ਝਾਰਖੰਡ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ ਐਸਟੀ ਵਰਗ ਹੀ 21 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਕਾਬਿਜ ਰਿਹਾ ਹੈ। ਛੱਤੀਸਗੜ ਵਿੱਚ 5 ਸਾਲ।
ਭਾਰਤ ਦਾ ਐਸਸੀ ਵਰਗ ਨੇ 1947 ਤੋਂ ਲੈਕੇ ਹੁਣ ਤਕ 74 ਸਾਲਾਂ ਵਿੱਚ ਵੀ 8 ਰਾਜਾਂ ਵਿੱਚ ਕੇਵਲ 9 ਚਿਹਰੇ ਹੀ ਮੁੱਖਮੰਤਰੀ ਬਨਾਉਣ ਤਕ ਪਹੁੰਚਿਆ ਹੈ, ਜਦੋਂ ਕਿ ਭਾਰਤ ਸਰਕਾਰ ਦੇ ਅੰਕੜੇ ਐਸਸੀ ਅਬਾਦੀ 15% ਅਤੇ ਇਸ ਨਾਲੋਂ ਅੱਧੀ ਜਾਨੀ ਕਿ 7.5% ਐਸਟੀ ਵਰਗ ਨਾਲੋਂ ਦੁੱਗਣੀ ਦੀ ਹੋਣ ਦੀ ਪੁਸ਼ਟੀ ਕਰਦੇ ਹਨ।